11 november: dag van wereldvrede

Op 11 november 1918, na 1.568 dagen van een wereldwijde strijd, sloten Duitsers, Fransen en Engelsen een Wapenstilstand af. Het betekende het einde van 'Den Grooten Oorlog'. Om 11 uur precies ging het staakt-het-vuren in. De strijdende partijen sloten de overeenkomst in een treinwagon, die nu nog steeds op dezelfde rails staan in het Franse plaatsje Compiègne. De oorlog had 8,5 miljoen mensenlevens gekost. Alleen al in West-Vlaanderen sneuvelden 400.000 jongen mensen in een verschrikkelijke loopgravenoorlog. Nu staat 11 november voor de herdenking van alle oorlogen in de wereld. Vijfentwintig jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog, ging op 11/11, om 11u, de eerste 11.11.11-campagne van start. 11.11.11 wil de kansen op wereldvrede verhogen door de uitbuiting van het Zuiden door het Noorden te verminderen.


Op 11 november herdenken we het eind van twee wereldoorlogen

Er is maar één officiële feestdag voor het eind aan de twee wereldoorlogen. De datum slaat op de wapenstilstand na de oorlog van '14-'18 maar de bevrijding van 1945 mag op dezelfde dag in die herdenking delen. Direct na de bevrijding van de Tweede Wereldoorlog kwam er een V-dag, op 8 mei (met de 'V' van Victory), maar een officiële feestdag is het bij ons nooit geworden, vermoedelijk om een wildgroei aan vrije dagen te vermijden en mogelijk ook uit consideratie met de 'oudstrijders van toen', om geen afbreuk te doen aan het officiële huldebetoon aan de 'helden van de IJzer'. Bezetting, vernieling, onnoemelijk veel doden, hertekende wereldkaarten, slagvelden vol gesneuvelden, er zijn veel gelijkenissen tussen de eerste en de tweede oorlog, maar ook opmerkelijke verschillen. Eén van de grootste is dat de tweede nog veel 'wreder' dan de eerste is geweest. Historicus Lode Wils, professor emeritus aan de K.U.Leuven, zet gelijkenissen en verschillen op 'n rijtje.

Een verschillende nasleep

De economische nasleep van de Tweede Wereldoorlog wilde wel meevallen, vergeleken met de puinhoop na '14-'18, maar op politiek vlak werden heel diepe wonden geslagen na '45. Het was een tijd van pijnlijke politieke tegenstellingen, en daarvan was de 'koningskwestie' rond Leopold III slechts het topje van de ijsberg. De Duitsers waren er volkomen in geslaagd dit land ten gronde te verdelen. Het was hun gelukt een wig te drijven tussen Vlamingen en Walen. Na de oorlog probeerde een rechts Vlaams blok de epuratie en de repressie zoveel mogelijk in te dijken. Dat was een logische voortzetting van het fenomeen dat de collaboratie voornamelijk Vlaams en rechts was geweest en het verzet overwegend francofoon en links.
Na de Eerste Wereldoorlog was er voornamelijk een klimaat van nationale eendracht geweest, tot een tiental jaar daarna de tegenstellingen zich weer aftekenden. Na de Tweede Wereldoorlog was er vooral tweespalt, niet in het minst door de koningskwestie, tot het jaar 1958, toen het schoolpact een verzoening probeerde te bewerken - en daar goeddeels in slaagde - tussen katholieken en antiklerikalen.


Collaboratie: het riet is buigzaam

In allebei de oorlogen werd er gecollaboreerd, maar in de eerste eerder op vrij beperkte schaal. Door niet te collaboreren waren de gevolgen voor onze industrie desastreus in en vooral ná '14-'18: de Belgische industrie was tot een totale ruïne vervallen. Tegen '40 hadden onze industriëlen en zakenlui hun lesje geleerd. Onder impuls van Galopin - de grote baas van de Société Générale - bekeerden ze zich tot de filosofie van het riet dat onder de wind wel buigt maar niet breekt. 'Zakenlui, neem uw verantwoordelijkheid op', dat was het motto. Dus werd er voortgeproduceerd, maar niet over de grens van het strafbare, geen wapens dus bijvoorbeeld. Maar de fabrieken draaiden door en pasten zich aan. Een politiek van accommodatie.
Ideologisch was er wél een ongeoorloofde collaboratie. De Duitsers die het land onder de voeten liepen, brachten een nieuwe wereldbeschouwing met zich mee: fascisme en nationaal-socialisme. Dat leidde tot een versmelting, overwegend in Vlaanderen: heel wat Vlaamse rechtsen en regelrechte fascisten konden zich perfect in deze Nieuwe Orde vinden en thuisvoelen. In Wallonië was dat omzeggens niet het geval. Daar was geen sprake van een rechtse walligantische beweging. De Walen waren eerder links georiënteerd. Degrelle was geen Waalse, maar een Belgische fascist.
Nog een opvallend verschil in '40-'45: de rol van de koning. In de Eerste Wereldoorlog bevond Albert I zich achter de IJzer, met zijn manschappen. In '40-'45 huldigde Leopold III in Laken een politiek van 'accommodatie', aanpassing. Daardoor kwam het tot een breuk tussen de vorst en de regering.


WO II: gesofisticeerder en nóg wreder

De oorlogsvoering was veel moderner in de Tweede Wereldoorlog. De techniek evolueerde zelfs op enkele jaren tijd: in '40 kwamen de Duitsers nog te voet ons land binnengemarcheerd, de geallieerde bevrijders kwamen binnengereden. In '14-'18 speelden tanks nog geen doorslaggevende rol, in '40-'45 wel, en de Luchtmacht nog méér. De Tweede Wereldoorlog was ook beduidend wreder, zegt professor Wils. De Duitse inval in '14-'18 ging dan wel gepaard met grof geweld: 6.000 burgers vermoord, een hele reeks steden platgebrand. Dat was onder meer het lot van Visé, Tamines, Dinant, Aarschot, Leuven, Dendermonde. Een weloverwogen politiek om alle verzet te breken. Maar na augustus 1914 herleefden de 'beschaafde regels'. Het bleef binnen de perken... Oorlogsvoering volgens het humane boekje. Er waren wel deportaties, maar evengoed uitwisselingen van krijgsgevangenen.
Lode Wils: «In de Tweede Wereldoorlog ging het er véél wreder aan toe. Denk aan de folteringen in het fort van Breendonk. En in Oost-Europa gingen de Duitsers nog veel erger te keer. In Joegoslavië, Polen en Rusland werden miljoenen mensen afgeslacht, en dan heb ik het nog niet over de uitmoording van miljoenen joden. In Oost-Europa lieten de Duitsers hele kampen met krijgsgevangenen gewoon verhongeren.»
In de Eerste Wereldoorlog sneuvelden 30.000 Belgische soldaten en werden 6.000 burgers gedood. In de Tweede kwamen 6.000 Belgische militairen om het leven en werden 13.000 politieke gevangenen omgebracht.


Dezelfde vijand, op de Italianen na

Voor België was de vijand in twee wereldoorlogen dezelfde: de aanvallende Duitsers. Ook het lijstje met de bondgenoten was hetzelfde: Frankrijk, Groot-Brittannië, de VS en Rusland. Eén punt van verschil: in de Eerste Wereldoorlog streden de Italianen aan 'onze kant', in de tweede deden ze mee met Duitsland. Nóg een punt van gelijkenis: tweemaal moest België onder een jarenlange bezetting leven. Van '40 tot '45 helemaal, in '14-'18 'bijna helemaal', op dat kleine lapje grond achter de IJzer na. In beide gevallen voerden de Duitsers een 'Flamenpolitik' met een perfide bedoeling: België te destabiliseren, te verdelen, te verzwakken. In de Eerste Wereldoorlog uitte zich dat onder meer in de vernederlandsing van de Gentse universiteit en in een administratieve scheiding. Zo verhuisden zij de Franstalige besturen naar Namen. In de Tweede Wereldoorlog werden de Vlamingen voorgetrokken, vooral bij benoemingen, terwijl de Franstaligen massaal ontslagen werden. Het bestuur van de hoofdstad Brussel werd in Vlaamse handen gegeven.


Twee keer een wereld-omwenteling

Op Europees en wereldvlak hebben de twee wereldoorlogen hun eigen, diepe sporen nagelaten. Professor Wils brengt in herinnering hoe groot de politieke gevolgen van de Eerste Wereldoorlog waren voor het ontstaan van nieuwe staten in Oost-Europa en aan de Baltische zee. De Tweede Wereldoorlog maakte volgens hem een eind aan de Europese wereldhegemonie: het oude continent had sinds dan voor altijd afgedaan als wereldmacht.
Eén beduidend verschil tenslotte: de Eerste Wereldoorlog zal voor altijd in de geschiedenis geboekstaafd blijven als de mythische, niets ontziende oorlog van de bloedbaden. Dat heeft minder met het exacte getal aan militaire en burgerslachtoffers te maken als wel aan de herinnering aan de gruwelijke en immense slachtingen op de ouderwetse slagvelden, zeker in Frankrijk - daar sneuvelden in verhouding vijfmaal meer soldaten dan bij ons - zoals bij Verdun, of voor de Britten bij Ieper.